مقدمه ای بر کنه ها و راسته متاستیگمتا Metastigmata
راسته Metastigmata از کنه ها شامل دو خانواده Ixodidae و Argasidae می باشد. که به ایگزودیده ها کنه های سخت و به آرگازیده ها کنه های نرم گفته می شود. افراد راسته ماستیگمتا دگردیسی ناقص دارند و در مرحله لاروی ، نمفی و بالغ خونخوار هستند. در مرحله لاروی ۳ جفت پا و در مراحل دیگر ۴ جفت پا دارند (مطابق تصویر زیر).
کنه های خانواده IXODIDAE و ARGASIDEA توسط ضمائم دهانی به میزبان خود چسبیده و شروع به خونخواری می کنند. اهمیت کنه ها بدلیل اینکه می توانند برخی از بیماری های باکتریایی و ویروسی و تک یاخته ای را به انسان منتقل کنند چندین برابر می شود. برخی از کنه ها چرخه زندگی خود را روی بدن یک میزبان می گذرانند و فقط در هنگام پوست اندازی موقتا ارتباط خود را با میزبان قطع می کنند. و بعصی دیگر تا سه میزبان در دوره زندگی خود تغییر می دهند.
محل زندگی کنه ها
کنه ها بیشتر از هر جا در طویله ها ،مرغداری ها ، آغل گوسفندان وجود دارند . بسیار مقاوم به گرسنگی هستند و می توانند تا بیست سال بدون غذا در شکاف دیواری باقی مانده و به محض برخورد با میزبان مناسب برای خونخواری حمله کنند.
کنه ها ناقل بیماری های انسان و دام
کنه ها ناقل عوامل بیماری زایی هستند که پستانداران ، پرندگان و بویژه انسان را آلوده میکنند. یکی از مشکلات بزرگ در دامداری های کشور وجود کنه و بیماری های بوجود آمده از آن می باشد. آنها می توانند علاوه بر ایجاد فلج بالارونده در انسان و دام موجب بروز کم خونی در دام و کاهش تولید شیر و گوشت شوند. از نظر زیستگاهی کنه های نرم و سخت تا حدی متفاوت هستند . گونه های فراوانی از کنه های سخت و نرم در تمامی نقاط ایران به خصوص در قسمت های شمال و جنوب و مرکز از جمله در کاشان گزارش می شود.
نیش کنه دردناک است و سبب لاغری و حتی تلف شدن دام می شود. کنه های سخت بیشتر از کنه های نرم بیماری منتقل می نمایند.
نمایی از کنه های IXODIDAE نر و ماده
در زیر کنه اگزودیده ماده و ایگزودیده نر را ملاحظه می کنید.
کنه هیالوما دام ، اسب ، سگ و گربه
کنه هیالوما بالغ – Adult Hyalomma
هیالوما کنه ای از جنس کنه های سخت است که در مناطقی وسیعی از آسیا ،اروپا و آفریقا می باشد که اولویت آن مناطق خشک می باشد. این کنه ها طیف وسیعی از حیوانات اهلی از جمله دام (گاو و گوسفند و بز) ، اسب ، شتر ، سگ و گربه و انسان و حتی طیف وسیعی از حیوانات وحشی از جمله پرندگان و پستانداران وحشی را تحت تاثیر قرار میدهند.
Hyalomma anatolicum : کنه ای مهم برای دام می باشد. جنوب اروپا ، آسیا ، خاورمیانه و خاور نزدیکو شمال آفریقا زیستگاه این کنه می باشد. گاو،گوسفند،اسب ، شتر را تحت تاثیر خود قرار میدهد و بعنوان کنه غالب و مخرب در مناظقی است که حضور دارد.
Hyalomma dromedarii : زیستگاهش آسیا و شمال افریقا
Hyalomma lusitanicum : جنوب اروپا
Hyalomma marginatum : جنوب اروپا،خاورمیانه و آسیا
Hyalomma truncatum : مهم در دامداری ، شمال آفریقا
هیالوما ماژیناتوم ناقل مهم بیماری تب خونریزی دهنده کریمه کنگو می باشد.
بیولوژی و چرخه زندگی کنه هیالوما
کنه های سخت انگل اجباری هستند و بدون تغذیه از خون میزبان نمی توانند زنده بمانند. ماده های بالغ خون نخورده تا ۲ سانتی متر نیز می توانند طوب داشته باشند. آنها دهانی کاملا برجسته و رنگ قهوه ای دارند.
اکثر گونه های هیالوما سه میزبانه هستند. لارو ،نمف و بالغ ها می توانند بصورت آزاد تا یافتن میزبانی جدید در محیط رها شوند. لارو و نمف ها بیشتر پستانداران کوچکی مثل جوندگان،خرگوش،موش کور و همچنین خزندگان و پرندگان را ترجیح میدهند در حالی که کنه های بالغ اغلب آنهایی مثل سگ و دام و انسان و … که بزرگتر هستند را انتخاب می کنند. این کنه ها میتوانند تا سه میزبان مختلف را جهت گسترش خودشون انتخاب نمایند.
چرخه زندگی این کنه ها ۳-۴ ماه و حداکثر تا یکسال بسته به گونه و شرایط زیست محیطی و آب و هوایی کامل می شود. نمف ها و بالغ ها در طول زمستان در مراتع و یا درز و ترک دیوار اصطبل ها پنهان می شوند.
آسیب و ضررهای اقتصادی کنه های هیالوما
همانند همه کنه ،گزش کنه هیالوما باعث ایجاد استرس و از دست رفتن خون در میزبان می شود. شاید تعدادکمی از کنه ها مشکل جدی را برای دام به وجود نیاورند اما حمله گسترده کنه ها به دام می تواند بطور قابل توجهی باعث تضعیف دام شود که بدنبال ان از دست دادن وزن ، کاهش باروری و کاهش تولید شیر و غیره را به دنبال خواهد داشت.
کنه های هیالوما ناقل بسیاری از بیماری هایی هستند که از کنه ها به انسان و دام ها منتقل می شوند. Hyalomma anatolicum و Hyalomma marginatum کنه هایی هستند که چندین بیماری و ویروس از جمله ویروس تب کریمه کنگو را منتقل می نمایند. لذا از اهمیت بهداشت عمومی بالایی برخوردار می باشند.Hyalomma lusitanicum بیماری babesiosis را در گاو و گوسفند انتقال می دهد. و کنه Hyalomma truncatum نیز می تواند باعث فلج در دام ، حیوانات خانگی و انسان شود.
کنترل غیر شیمیایی کنه هیالوما در دام
کنترل غیر شیمیایی کنه ها بسیار سخت است اما میتوان با انجام برخی کارها در کاهش جمعیت کنه ها موثر بود. بعنوان مثال میتوانیم به چند مورد زیر اشاره کنیم:
- بهسازی و بازسازی محیط زندگی
- خارج کردن کنه از روی بدن میزبان توسط روش های بخصوص
- مبارزه بیولوژیکی و ژنتیکی
بعنوان مثال در مبارزه بیولوژیکی از دشمنان طبیعی کنه ها برای از بین بردن انها استفاده می شود. البته این موضوع هنوز در حد پزوهش می باشد و به نظر به راه حل کاملی نرسیده ایم. شکارچیانی مثل مورچه ها و زنبور ها ، استفاده از قارچ های بیمارگر حشرات مثل Beauveria bassiana و Metarhizium anisopliae
پیشگیری شیمیایی از هیالوما با کنه کش ها
روش های شیمیایی مبارزه و پیشگیری از کنه هیالوما نیز مانند مبارزه با سایر کنه ها می باشد. برخی از سمومی که میتوان برای پیشگیری از کنه ها استفاده کرد در زیر بیان می شود . البته جهت سمپاشی و همچنین استفاده از سم ایده آل باید از کارشناسان متخصص در این زمینه کمک گرفت.
ارگانو فسفره : (بعنوان مثال chlorfenvinphos, chlorpyrifos, coumaphos, diazinon, ethion و غیره)
پیرتروئیدهای مصنوعی : ( cypermethrin, deltamethrin, flumethrin, permethrin و غیره)
برای سمپاشی مراتع هنوز هیچ کنه کش تایید شده ای وجود نداره چرا که کنه کش ها می توانند سایر حشرات را نیز تحت تاثیر قرار دهند و حتی میتوانند برای احشام و جانداران نیز سمی باشند. برخی از سموم نیز میتوانند در گوشت یا شیر دام باقی بمانند.
سموم ارگانو کلره در گذشته استفاده می شد که سالهاست که بدلیل اثرات سمی که در محیط به جای می گذارد در بسیاری از کشورها ممنوع اعلام شده است. سموم کاربامات نیز به اندازه کافی برای از بین بردن کنه ها موثر نیستند.
گزارشات زیادی نیز مبنی بر مقاومت کنه ها به برخی از سموم فسفره نیز در برخی کشورها نیز وجود دارد. البته از بین نرفتن کنه ها در اثر سمپاشی را نیز نمیتوان به قطع به خاطر مقاومت به حشره کش ها قلمداد کرد چرا که دوز و میزان و نحوه و مکان های سمپاشی نیز در این مهم موثر هستند که باید بدان توجه کرد.
جمع بندی
بصورت خیلی خلاصه در ارتباط با ناقل بیماری کشنده تب خونریزی دهنده کریمه کنگو (هیالوما) از گروه کنه های سخت بیان شد که امیدواریم برراتون مفید باشه. متاسفانه در وب سایت های فارسی محتوای کاملی وجود نداره و سعی شد بصورت خلاصه از وب سایت های انگلیسی برای شما گردآوری شود. برای اطلاعات بیشتر می توانید از وبسایت های انگلیسی در این زمینه مطالعه بیشتری انجام دهید.
گردآوری : وب سایت مهندسی بهداشت محیط ایران | www.iehe.ir
یک دیدگاه
دیدگاه خود را بنویسید
سلام.واقعا وبسایت خوبی دارید