کلستریدیوم بوتولینوم Clostridium botulinum عامل بیماری بوتولیسم
کلستریدیوم بوتولینوم (Clostridium botulinum) یک باکتری بی هوازی (anaerobic) است و سم آن بیماری به نام بوتولیسم (botulism) تولید می نماید. سم آن نوروتوکسین (neurotoxin) نامیده می شود، چون روی سیستم عصبی اثر می گذارد و اثرات ۱۲ تا ۴۸ ساعت پس از مصرف مواد غذایی حامل سم آن ظاهر می شود.
این نوع باکتری در آب و خاک آلوده یافت می شود و چون امکان آن را دارد که به صورت اسپور در آید دارای مقاومت حرارتی بالا می باشد و به همین لحاظ یک معیار سنجش برای تعیین حد موثر یک فرآیند حرارتی مورد ارزیابی قرار می گیرد.
با توجه به بالا بودن مقاومت حرارتی این باکتری در صنایع کنسرو سازی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و با توجه به اینکه در ph کمتر از ۴/۵ قادر به رشد و تولید توکسین نیست لذا اهمیت آن عمدتا در ارتباط با کنسروهای گوشتی می باشد.جهت شناسایی آن در میکروبیولوژی از محیط کشت های مختلفی استفاده می گردد که متداول ترین آن کوکد میت می باشد.
منشاء آلودگی و انتقال:
اسپورهای کلستریدیوم بوتولینوم به وفور در خاک یافت می شود و موجب آلودگی گوشت و سبزیجات می گردند. اسپورها در مواد غذایی و خوراکی که بدون رعایت شرایط بهداشتی و استریلیزاسیون مناسب کنسرو شده اند زنده می مانند و در محیط بی هوازی قوطی کنسرو جوانه می زنند. سم در غذای کنسرو شده (که شرایط بیهوازی مهیا است) تولید می شود و به صورت از پیش تعیین شده در هنگام بلع غذای مسموم وارد بدن می گردد از این رو این بیماری غالبا یک عفونت نیست.
غذاهایی که بیشترین خطر مسمومیت را دارند عبارتند از: کنسروها به ویژه کنسروهای سبزیجات(مخصوصا سبزیجات قلیایی) مانند مارچوبه اسفناج نخودفرنگی لوبیا قارچ و فلفل و در مرحله بعد کنسروهای گوشتی و ماهی .علاوه بـر آن فراورده های دیگری مثل انواع ماهی دودی بسته بندی شده نیز در معرض خطر این آلودگی می باشند . در لبنیات به ویژه در کشک آلودگی به ندرت دیده شده است. بطور کلی %۹۰ آلودگی های بوتولیسم مربوط به کنسروهایی می شوند که در تهیه آنها موازین بهداشتی و تکنولوژیک رعایت نشده است.
تعریف بوتولیسم :
بوتولیسم عبارت است از یک نوع مسمومیت غذایی جدی ولی غیر مسری که معمولاً در اثر خوردن غذای آلوده به سمی که شدیداً دستگاه عصبی را متأثر میسازد، رخ میدهد. مسمومیت با این سم به دو شکل دیگر نیز به وجود میآید، بوتولیسم ناشی از زخم، و بوتولیسم شیرخواران. بوتولیسم اصولاً دستگاه عصبی مرکزی و دستگاه عضلانی را تحت تأثیر قرار میدهد.
علایم شایع
علایم زیر معمولاً ۳۶-۱۸ ساعت پس از خوردن غذای آلوده رخ میدهند:
- تار شدن دید، یا دو تا دیدن
- افتادن پلکهای چشم
- خشک شدن دهان
- خورده خورده صحبت کردن
- مشکل در قورت دادن غذا یا مایعات
- استفراغ و اسهال
- ضعف دستها یا پاها، که نهایتاً ممکن است به فلج نیز بیانجامد.
- تب وجود ندارد.
- تواناییهای ذهنی دچار اختلال نمیشوند.
مکانیسم بیماری زایی کلستریدیوم بوتولینوم
- توکسین از راه های مختلف وارد بدن می شود و از راه خون به عصب های محیطی می رسد.
- توکسین به گیرنده های انتهایی عصب متصل می شود و مانع آزاد شدن نوروترانسمیتر ها مانند استیل کولین می گردد و همین امر باعث ضعف یا فلج پائین رونده می شود.
- ابتدا عضلاتی که از اعصاب مغزی اثر می گیرند مبتلا می شود. سپس عضلات گردن، بازو ها و پاها را درگیر می کند.
- چون توکسین روی اعصاب حسی اثر نمی کند بیمار هوشیار می باشد.
- جلوگیری از آزاد شدن استیل کولین دائمی بوده و بهبود زمانی اتفاق می افتد که اکسون های عصب انتهای جدیدی را ایجاد نماید.
حساسیت باکتری
- اسپور در دمای ۱۰۰ درجه بمدت ۲ساعت زنده می ماند.
- اسپور در دمای ۱۲۰ درجه سریعا می میرد.
- توکسین بوتولینوم به حرارت حساس بوده ودر دمای ۸۵ درجه ۱دقیقه و در دمای ۸۰ درجه ۵ دقیقه غیر فعال می شود.
نمونه های مناسب جهت آزمایش توکسین و میکروارگانیسم کلستریدیوم بوتولینوم
- سرم
- مدفوع
- مواد استفراغی
- محتویات معده
- مواد غذایی مشکوک
منابع آلودگی
اگر اغذیه فروشی ها و رستوران های غیر بهداشتی، فرآورده های گوشتی مثل سوسیس و کالباس یا غذاهای گوشتی و خورشتی یا انواع گوشت کباب ها و حتی سالاد الویه را در شرایط نامساعد نگهداری کنند، احتمال رشد این باکتری در این مواد غذایی بسیار زیاد می شود.
عسل یکی دیگر از منابع رایج آلودگی به این باکتری است که خطر بیشتری برای کودکان زیر یک سال دارد. آلودگی عسل به علت تکثیر این باکتری در بدن لاروهای مرده زنبورعسل در کندو است. ۱۰ درصد عسل ها به این باکتری آلوده هستند. دلیل خطرناک تر بودن بوتولیسم کودکان این است که باکتری، همراه عسل یا برخی مواد غذایی دیگر مانند چای بابونه، پس از مصرف در روده کودک به شکل زایای کلستریدیوم بوتولینوم تبدیل می شود و سم نیز در روده کودک ترشح می شود.
در حالی که در بوتولیسم بزرگسالان سم به شکل از پیش ترشح شده در غذا موجود است. به همین دلیل نیز توصیه می شود به کودکان زیر یک سال عسل داده نشود. همچنین خطر حضور این باکتری در انواع کشک ها نیز زیاد است. سال ۱۳۶۱ این بیماری به دلیل مصرف کشک غیر پاستوریزه در کشور گزارش شد و به همین دلیل از همان تاریخ، پاستوریزه کردن کشک های کارخانه ای و حتی جوشاندن مجدد کشک های پاستوریزه هنگام مصرف در کشور اجباری شد.
تشخیص سریع و درمان به موقع آن میتواند در کاهش مرگ و میر و پیشگیری از ابتلا سایر افراد خانوار خصوصاٌ در بوتولیسم ناشی از مصرف مواد غذایی مهم و حیاتی می باشد.
توجه : در صورت تمایل میتوانید فایل پاورپوینت آماده محتوای فوق رو با مبلغی ناچیز دانلود کنید . امید است که مورد استفاده شما قرار بگیرد.
شاد باشید | مهندسی بهداشت محیط ایران
بدون دیدگاه
دیدگاه خود را بنویسید