کنترل پرتوهای یونساز در بیمارستان ها
پرتوهای یونساز (ionizing radiation ) بخشی ازعوامل تشکیل دهنده محیط طبیعی می باشند و از زمانی که پرتو های ایکس و رادیو اکتیو کشف شد به عنوان بخشی از عوامل محیط کار برشمرده شدند. در این مطلب به موضوع پرتوهای یونساز در بیمارستان پرداخته ایم با ما همراه باشید .
منابع مواجهه با پرتو
در ایالات متحده نتایج متوسط دوز برآورده شده تابش طبیعی ، حدود ۱۲۵ میلی رم در سال می باشد . NIOSH برآورد نمود که فرایندهای تشخیصی و یا درمانی پزشکی و دندانپزشکی به کاربرده شده برای بیماران علاوه بر منابع طبیعی تابش ، به طور میانگین دوزی حدود ۷۰-۵۰ میلی رم در سال (برای هر فرد) تولید می نمایند.
موقعیت خطر
مواجهه با پرتوها معمولاً از راههای زیر حاصل می شود:
- متفرق شدن پرتوهای ایکس به دلیل انعکاس و یا انحراف از پرتو اصلی
- ساطع شدن پرتوگاما توسط بیمارانی که در حال درمان با رادیونوکلوئیدها می باشد و یا دارای ایمپلنت های درمانی که پرتو بتا و گاما تولید می نمایند ، می باشد.
پرتوهای یونیزان در بیمارستان به دلیل زیر مورد استفاده قرار می گیرند:
- رادیولوژی تشخیصی ، شامل : تشخیص با پرتو ایکس ، فلوروسکوپی و آنژیوگرافی ، رادیوگرافی دندانی و اسکنرهای CAT (توموگرافی محوری کامپیوتری)
- رادیولوژی درمانی
- درماتولوژی
- پزشکی هسته ای طی روند تشخیص و درمان
- آزمایشگاه های رادیو داروها (radiopharmaceutical)
خطر پرتوگیری در فضایی که مواد رادیواکتیو نگهداری و یا دفع می شوند، وجود دارد. موارد ایمنی در واحدهایی مانند رادیولوژی تشخیصی و درمانی توسط مأموران حفاظت در برابر تابش باید مدیریت شود.
کارکنان شاغل در بخشهایی که از وسایل پرتابل پرتو ایکس استفاده می نمایند (اتاق های جراحی، بخش اورژانس واتاق های مراقبت ویژه) ، اغلب به صورت ناخواسته در مواجهه با این پرتو قرار داشته و پایش های کافی به منظور بررسی تأثیر مواجهه پرتویی برای آنها ارائه نمی شود.
کارکنانی که در مواجهه با تابش در بخشهای مختلف بیمارستان می باشند ، مقدار دوزی که به طور میانگین در یک سال دریافت می نمایند . دارای ردیفی بین ۵۴۰ – ۲۶۰ میلی رم می باشد. ۱۲% از دندانپزشکان ، میانگین مواجهه سالانه ۴۱ میلی رم در سال و۹۸% دارای مواجهه کمتر از ۵۰۰ میلی رم درسال (rem0.5) می باشند.
اثرات حاد
مواجهه شغلی با پرتوهای یونیزان معمولاً موضعی بوده و می تواند به اریتما (قرمزی) یا رادیو درماتیت شود. حادثه سندرم حاد رادیویی به ندرت اتفاق می افتد. چنین حادثه ای به علت مواجهه تمام بدن با مقادیر بیشتر از ۱۰۰ رونتگن در زمان کوتاهی ایجاد می شود. افراد مبتلا ،معمولا از استفراغ ، حالت تهوع ، اسهال ، ضعف و شوک رنج می برند. دوره ی نهفتگی این حادثه ۱۴ – ۲ روز بوده و علائمی نیز نظیر تب و بی قراری به وجود آمده و hemorrhagic lesions of the skin ظاهر می گردد . در هفته سوم ، ریزش مو اتفاق می افتد . همچنین پیدایش زخم های درونی و بیرونی در کل بدن و اسهال خونی را به همراه دارد.
علت مرگ ، پرتوگیری با انرژی بالا و ایجاد فشار شدید بر مغز استخوان می باشد . اگر فرد در مرحله سمی زنده بماند ، بعد از ۶ – ۵ هفته مراحل بهبـودی آغاز شده و با گـذشت مدت زمان طولانی ، بهبـودی کامل ، حاصـل می شود. دوزهای خیلی بالای تابش می توانند در ظرف کمتر از چند دقیقه باعث ادم مغزی و بعد از ۲۴ ساعت منجر به مرگ شوند.
اثرات مزمن
ادامه ی مواجهه و تجمع سطوح پایین تابش می توانند صدمات بیولوژیکی به بدن وارد نمایند . محققان در ارتباط با میزان دوزی که می تواند برای بدن مخاطره آمیز باشد ، اختلاف نظر دارند. اما مقادیر کم پرتوگیری نیز خطرناک می باشد . بنابراین کارگران باید از مواجهه با تابش ها حتی در مقادیر پایین پرهیز نمایند . تفارت هایی مانند : سن ، جنس ، کشیدن سیگار ، ساختار کروموزومی ، وضعیت سلامتی و بهداشت افراد ، رژیم غذایی و وضعیت غـدد درون ریز می تواند تأثیر پرتو های یونیزان را دچار تغییر نمایند.
پرتوهای یونساز می توانند باعث ایجاد جهش در ژن ها و تغییرات یا دگرگونی کروموزومی شوند . پرتوهای یونیزان می توانند در تقسیمات سلولی و با دخالت در روند متابولیسم بالا تأثیر گذار باشند ؛ برای مثال : گنادها ، عدسی چشم ، بافت تشکیل دهنده خون و پوست در مقایسه با سلولهایی که ، تقسیمات سلولی آهسته تری دارند ؛ مانند : استخوان ، غدددرون ریز ، سیستم عصبی بیشتر تحت تأثیر پرتوهای یونیزان قرار می گیرند . سایر عوارض جسمی که در نتیجه مواجهه با پرتوهای یونیزان ایجاد میشود شامل : انواع شـدید سرطان ها (سرطان خون لوسمی ، مغز استخوان ، پوست و تیروئید در بچه ها)، فیبروز ریه و بافت کلیه ، تری و تیرگی عدسی ، آب مروارید ، آنمی آپلاستیک (کم خونی ناشی از کاهش تولید سلول های خونی) ، عقیمی ، رادیو درماتیت و کاهش طول عمر در نتیجه پیری زود رس می باشند.
پرتوگیری در زمان قبل از تولد جنین ممکن است به علت لوسمی و اختلالات مورفولوژیکی در رشد سیستم عصبی و یا سایر سیستم های بدن منجر به مرگ جنین قبل از تولد شود.
تحقیقات نشان داده اند که دریافت دوزهایی در حدود ۱۹-۱۰ رم توسط جنین انسان ، منجر به کوچک ماندن سر جنین نسبت به حد طبیعی شده و دوزهای بالای ۱۵۰ رم عقب ماندگی های ذهنی را ایجاد می نمایند.
شورای ملی حفاظت و ارزشیابی پرتو (NCRP) میزان دوز مجاز حداکثر را برای پرتوهای یونساز در مدت مواجهه شغلی را توصیـه کرد . دوز مجـاز سـالانه برای مواجهـه کل بدن ۵ رم در سال و ۳ رم در طول مـدت ۱۳ هفتـه می باشد . هدف نهایی NCRP در مورد حدودهای دوز تابش ، جلوگیری از آسیبهایی مانند : آب مروارید ، اریتما و کاهش احتمال سرطان می باشد . در بیان دوز معادل ۵ رم در سال برای تمام بدن یا برای یک اندام خاص، اعتقاد بر این است که این استاندارد به شاغل اجازه می دهد که در طول مدتی که شاغل است و در مجاورت باپرتوها قراردارد ، هیچگونه آسیبی سلامت جسمی وی را تحت تأثیر قرار ندهد.
روشهای کنترل مواجهه
شامل محدود کردن زمان مواجهه ، افزایش فاصله از منبع مواجهه ، پوشاندن منبع توسط مواد حفاظتی و پرهیز از مواجهه های غیر ضروری می باشد . به کارگیری تجهیزات مناسب ، ارتقاء سطح دانش وآگاهی کارکنان و نیز کاهش مواجهه با پرتو ، به مقدارزیادی خطر مواجهه کارکنان با پرتو را کاهش می دهد.
تجهیزات حفاظتی
هیچ قسمت از بدن نباید در معرض تابش پرتو قرارگیرد . در صورتی که خطر مواجهه بخشی از بدن با تابش وجود دارد ، وسیله حفاظتی مناسب باید مورد استفاده قرارگیرد . کارکنانی که به طور مستقیم در مکان یا فضایی قراردارند که سطوح پراکندگی پرتو بالاست ، می بایست از پیشبند سربی ، دستکش و عینک استفاده نمایند. تمامی وسایل حفاظتی باید به منظور بررسی هرگونه شکاف و سایر علائم خرابی سالانه مورد بازرسی قرار بگیرند . به منظـور مواجهه های مستمـر (مانند انجام آنژیوگرافی) استفاده از شیلدهای حفاظـتی و عینـک سربی توصیه می شود.
اقدامات کنترلی عمومی برای مواجهه با پرتو
به منظور کاهش مواجهه شغلی با پرتو در بیمارستان اقدامات کنترلی زیر باید به کارگرفته شود :
- مشخص کردن هراتاقی که در آن منابع رادیواکتیو وجود دارد.
- محصور نمودن تمامی مواد رادیواکتیو
- حفظ حدودهای مؤثرکنترل آلودگی اطراف تمامی منابع
- در نظر گرفتن وسایل کنترل پرتو ایکس به منظور جلوگیری از پخش انرژی غیر عمدی دستگاه
- بررسی ماشین های پرتوایکس قبل از هر کاربرد به منظور حصول اطمینان از اینکه تابش های ثانویه و فیلترها در محل قرار کرفته اند.
- بسته بودن اتاق های ایکس در هنگام کار با پرتو
- مجهز کردن اتاق های درمان با وسایل پایشگر تابش ، درهای با قفل داخلی و سیستم های هشداری دیداری
- سیستم رادیولوژی در بیمارستان باید با دوزیمترهای فلورید لیتیم به صورت دوره ای کالیبره شوند.
- فقط بیمار و فرد آموزش دیده اجازه ورود به اتاقی که رادیوایزوتوپ ها و واحدهای پرتابل پرتو ایکس مورد استفاده قرار می گیرند را دارند . ارائه اطلاعات هشدار دهنده به کارکنانی که در محل استفاده از دستگاههای پرتابل پرتو ایکس قراردارند ، الزامی می باشد.
- مشخصات تمامی بیمارانی که ایمپلنت های رادیو اکتیو را دریافت کرده اند و یا پروسه های رادیولوژی درمانی برای آنها انجام گرفته است ، باید دردسترس باشد.
- هنگامیکه روشهای کنترل آلودگی دچار نقص شده اند ، فرایندهای آلودگی زدایی صحیح باید اجرا شود.
- کارکنـانی که در مواجـهه مستقـیم بوده و یا در فضـایی قراردارند که سطـوح بالای پراش پرتو موجـود می باشد ، می بایست از عینک ایمنی ، دستکش و پیشبند سربی استفاده نمایند.
- به منظور عدم وجود هرگونه شکاف درسرب تجهیزات حفاظتی ، باید پایشهای سالانه اجراگردد.
- به کارگیری شیلدهای حفاظتی و عینک های سربی برای مواجهه های مستمر بالا ، مانند آنچه در آنژیوگرافی انجام می شود.
- جلوگیری از مواجهه با پرتو برای کارکنانی که باردار می باشند.
اقدامات کنترلی برای فرایندهای رادیولوژیکی
فرایند های تشخیصی
- پیش از اینکه تجهیزات پرتو ایکس مورد استفاده قرار گیرد ، مسئول حفاظت در برابر تابش باید مراحل زیر را اجرا نماید :
- بررسی کامل محیط به منظور حصول اطمینان از اینکه دیوارها و سایر موانع ، حفاظت مورد نیاز محیط را فراهم می نماید.
- اطمینان از اینکه تمامی تجهیزات و نحوه استفاده از آنها مطابق مقررات کاربری می باشد.
- بررسی تمامی اتاقها و کف های مجاور
- طراحی فضای ویژه به عنوان فضای تابش با جای گیری محدود
به منظور انجام فرایندهای رادیوگرافی شامل ماموگرافی و رادیولوژی دندان راهنماهایی به شرح زیر ارائه شده است :
- تنها بیماران مجاز هستند که به فضای بدون حفاظتی که پرتو ایکس تولید می شود ، وارد شوند.
- تمامی تکنسینهای پرتو ایکس باید در داخل اتاقک حفاظتی و یا در پشت صفحه حفاظتی قرار بگیرند.
- ازتماس و نگهداشتن بیماری که تحت فرایندهای تشخیصی در رادیولوژی می باشد باید پرهیز شود. بنابراین باید به منظور محدود نمودن زمان مواجهه برای کارکنان مرتبط ، تمامی تلاشها انجام شوند. در صورت امکان از اعضای خانواده بیمار برای انجام این کار استفاده شود . تمام دستیاران و پرستاران باید به وسایل حفاظتی مناسب مانند : پیشبند حفاظتی و دستکش مجهز شده و درموقعیتی قرار بگیرند که در حداقل مواجهه مستقیم با پرتو ایکس باشند.
- هنگامی که دستگاه پرتابل پرتو ایکس مورد استفاده قرار می گیرد ، اپراتور دستگاه باید حداقل در فاصله ۶ فوتی بیمار قرارگیرد.
- انجام گرافی هایی نظیر فلوروسکوپی و آنژیوگرافی ، باید توسط افرادی انجام گردد که آگاهی و اطلاعات لازم درخصوص اصول اولیه حفاظت در برابر تابش را دارا بوده و اصول اولیه احتیاطی زیر را رعایت نمایند (۱۹۷۶NCRP ) :
- وسایل حفاظتی مانند پرده و شیلدهای سربی ، حفاظت کامل پانلها و… می بایست در جایی که تجهیزات مورد استفاده قرار می گیرند ، فراهم باشد.
- هنگامی که تعدادی از بیماران با تجهیزات پزشکی یکسان مورد آزمایش قرار می گیرند ، توصیه می شود که از شیلدهای محافظ ویژه استفاده گردد.
- افرادی که لازم نیست همراه بیمار باشند باید تا حد ممکن دور از بیمار بوده و یا در پشت شیلد حفاظتی بمانند.
تمامی توصیه هایی که به منظور کنترل فرایندهای رادیولوژی ارائه گردید باید توسط کارکنان در معرض مواجهه
با تابش در آزمایشگاههای حیوانی نیز رعایت شود.
پایش و کنترل محیطی
تمامی کارکنـانی که در مواجـهه با منـابع پرتوهای یونیـزان قـراردارند ملزم به استفاده از دوزیمترهای تابش می باشند.
برنامه دزیمتری باید شامل موارد زیر باشد :
- ثبت نتایج حاصله و تجزیه تحلیل های دوره ای
- تنظیم برنامه های آموزشی به منظور اطلاع رسانی به کارکنان در ارتباط با ارزیابی مواجهه آنها
- دارا بودن برنامه های کنترل کیفی مناسب
پایش کنترل پزشکی
آزمایشات پیش از استخدام و نیز دوره ای باید برای تمامی کارکنان تابش در نظر گرفته شود . این آزمایشات باید شامل شمارش کامل خون و نیز شمارش گلبولهای سفید ، آزمایش چشم ، تاریخچه کاملی از مواجه های قبلی با تابش و تاریخچه تولید مثلی باشد.
پایان !
سایت مهندسی بهداشت محیط ایران | www.iehe.ir
بدون دیدگاه
دیدگاه خود را بنویسید